Od wieków Lublin pełni ważną rolę kulturową na pograniczu Europy Zachodniej i Wschodniej. Przed wiekami krzyżowały się tu szlaki kupieckie i dyplomatyczne, a dzisiaj trakty kulturowe. Spotykają się artyści, naukowcy, studenci i przemysłowcy.
Kiedy w 1317 r. Lublin otrzymał prawa miejskie, umocnił swoją pozycję wśród ważnych miast Polski i Europy. Słynne jarmarki lubelskie przyciągały kupców z krain zakaukaskich, czarnomorskich, z Litwy i z głębi Rusi. W 1569 roku została podpisana Unia Lubelska – wiążąca Polskę i Litwę we wspólny organizm państwowy istniejący aż do końca XVIII w. Król Stefan Batory ustanowił w Lublinie siedzibę Trybunału Koronnego – sądu najwyższego dla szlachty.
Po blisko 130 latach niewoli w 1918 roku, powstał w Lublinie Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej, dając początek nowożytnej państwowości, erygowano Katolicki Uniwersytet Lubelski. Jeden z najważniejszych ruchów społecznych w historii XX wieku – „Solidarność” ma swój początek w Lublinie i pobliskim Świdniku, gdzie, na miesiąc przed słynnymi strajkami w Gdańsku i w Szczecinie, robotnicy lubelscy zbuntowali się przeciw rządom „komunistycznej” partii.
Pod wspólnym dachem miasta
Lublin przez wieki dawał szlachetny przykład tolerancji; w mieście mieszkali Żydzi, Rusini, Protestanci, Katolicy i inne nacje. Podzamcze – dzielnica staromiejska – przez wieki było siedzibą Żydów, intelektualnym centrum żydowskiej kultury o skali międzynarodowej. Od 1544 roku działała żydowska drukarnia, od 1567 słynna Akademia Mędrców, od 1580 r. Sejm Czterech Ziem (Waad Arba Aracot) – główne przedstawicielstwo Żydów w I Rzeczypospolitej, a mędrzec, zwany Widzącym z Lublina był prekursorem chasydzkiego mistycyzmu. Żydzi mieli tu swój dom ponad 400 lat – do straszliwego roku 1939.
W okresie reformacji (XVII w.) obok katolickich parafii, działał w mieście zbór kalwiński i ariański. Spory religijne rozwiązywano w duchu tolerancji i uczonej debaty, a wojny religijne, które trawiły ówczesną Europę ominęły Lublin. Rusińska społeczność ma bogatą kartę w kulturowych dziejach miasta; w 1588 r. powstało bractwo cerkiewne, którego członkami byli przedstawiciele znanych i wpływowych rodów magnackich. Widomym symbolem ich dziedzictwa jest Kaplica Zamkowa pw. Trójcy Świętej, ozdobiona freskami rusko – bizantyńskimi z pocz. XV w. oraz cerkiew prawosławna (ul. Ruska), należąca do wspólnoty kościoła wschodniego. Na największej nekropolii lubelskiej sąsiadują: cmentarz rzymskokatolicki, ewangelicko-augsburski i prawosławny. Stary Cmentarz Żydowski znajduje się na wzgórzu Grodzisko.
We współczesnym Lublinie na każdym kroku czuje się otwartość i życzliwość, właściwą miastom wtopionym przez wieki w żywioły różnych kultur.
Historie zapisane w kamieniach
Wędrówkę po Lublinie warto rozpocząć od Wieży Trynitarskiej, z której widać malownicze stare miasto, rozciągnięte na wzgórzach: Czwartek, Grodzisko, Zamkowym i Staromiejskim. Na Wzgórzu Zamkowym stoi kamienna baszta obronna, najstarszy zabytek (XIII w.) i znak długowieczności miasta. Zamek Lubelski, zbudowany w manierze neogotyckiej (1828 r.) na ruinie siedziby królewskiej do 1954 r. był wiezieniem – miejscem kaźni Polaków w XIX wieku, podczas II wojny światowej i w latach terroru stalinowskiego 1948 – 54. Obecnie w murach Zamku ma siedzibę Muzeum Lubelskie.
Lubelskie Stare Miasto jest najlepiej zachowanym miastem średniowiecznym w Polsce. Na wzgórzu o pow. 7 ha mieści się 100 zabytkowych kamienic i budowli. Drogę do nich otwiera Brama Krakowska (XIV), znak kulturowy Lublina i siedziba Muzeum Historii Miasta. Pośrodku Rynku Staromiejskiego stoi klasycystyczny Stary Ratusz – niegdyś siedziba Trybunału Koronnego, a wokoło kamienice o rodowodzie z XV wieku. Każda z nich, to osobna księga dziejów zapisana w murach, bramach, oknach, podwórcach i piwnicach. Pod Starym Miastem wije się podziemna trasa turystyczna, prowadząca przez piwnice dawnych składów kupieckich i winiarni i epoki rozwoju miasta. Miasto można zwiedzać samemu lub skorzystać z przewodników po Lublinie.
Modlitwa i sztuka
Bazylika Dominikanów pw. św. Stanisława B. M., należy do najcenniejszych i najpiękniejszych zabytków sakralnych w Polsce. Zadziwia renesansowa kaplica Firlejów z kunsztownie rzeźbionymi nagrobkami i fresk Sąd Ostateczny namalowany na kopule kaplicy Tyszkiewiczów. W barokowej Archikatedrze Lubelskiej (XVII w.) ozdobą świątyni jest monumentalny fresk Józefa Mayera (1757) i jeden z najwyższych w Polsce ołtarzy głównych, wyrzeźbiony w czarnej gruszy libańskiej. Katedralny skarbiec kryje dzieła sztuki złotniczej najwyższej klasy. W kryptach katedry są chowani dostojnicy kościelni i zasłużeni obywatele miasta.
Uliczny salon miasta
Krakowskie Przedmieście, reprezentacyjna ulica Lublina, to ulubione miejsce spotkań i zabaw mieszkańców i turystów. Do wyboru jest wiele kawiarni, piwnic artystycznych i restauracji oraz słynna cukiernia Semadeniego, założona przed 160 laty. Nieopodal, przy Placu Łokietka stoi klasycystyczny Nowy Ratusz – siedziba władz miasta. Z balkonu wieży ratuszowej, w południe trębacz miejski gra hejnał lubelski. Pobliski Plac Litewski jest syntetycznym albumem historii nowożytnej. Na początku XIX w. służył wojskowym defiladom, a dzisiaj świętom państwowym i religijnym. Historyczne wydarzenia symbolizują stojące tu pomniki: Konstytucji 3 Maja, Unii Lubelskiej, Józefa Piłsudskiego i Nieznanego Żołnierza. W sąsiedztwie placu zabytkowe hotele: „Europa” i „Lublinianka”, pałace arystokracji i wiele pięknych kamienic z początku XX wieku.
Lublin – miasto nauki
Najstarszą uczelnią Lublina była założona w 1567 żydowska akademia talmudyczna, zwana w XX wieku Akademią Mędrców. W 1918 roku powstał Katolicki Uniwersytet Lubelski, uczelnia o wybitnych zasługach dla kultury humanistycznej. Jej studentem i profesorem był Karol Wojtyła, późniejszy Papież Jan Paweł II. Od ponad pół wieku w Lublinie mają siedzibę inne cenione uczelnie: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Akademia Medyczna oraz Akademia Rolnicza. Od 2001 roku działa Europejskie Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów – zaczyn Uniwersytetu Polsko-Ukraińskiego. Przez cały rok studenckie kluby i centra kultury organizują niezwykłe spotkania, konferencje, koncerty i festiwale, a kulminacją są święta juvenaliowe: Kulturalia, Kozienalia i Feliniady.
Miasto spotkania kultury i artystów
Od wieków Lublin jest theatrum mundi – miastem spotkania kultury i artystów: ludzi wrażliwych i poszukujących. Ma wielokulturowe genius loci i rewolucyjną energię współczesnych artystów. Teatr NN, usytuowany w Bramie Grodzkiej, wpisuje kulturę Żydów we …współczesność miasta, odkrywa jego korzenie. Nagradzany na wielu festiwalach spektakl Teatru Provisorium – Kompanii Teatr – „ Ferdydurke” wg Gombrowicza – to osobne zjawisko w światowej kulturze teatru niezależnego – off. Międzynarodowy Festiwal „Konfrontacje Teatralne”, co roku prezentuje wybitne spektakle teatru autorskiego z różnych kontynentów. W starych murach klasztoru Dominikanów ma siedzibę lalkowy Teatr im. Andersena, który tworzy wybitne spektakle, o oryginalnej formie i symbolicznej treści. Z Lublinem jest związany Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice” – teatr etnicznych źródeł kultury. Natomiast autorski teatr Leszka Mądzika należy do najwybitniejszych zjawisk współczesnego teatru …i sztuk wizualnych na świecie. Posługując się uniwersalnym znakiem plastycznym Mądzik tworzy spektakle bez słów. Używa światła, ruchu, kompozycji odcieni bieli i czerni oraz muzyki.
W ogrodach i na wsi lubelskiej
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej urzeka urodą krajobrazu i bogactwem zgromadzonych okazów – ponad 6 000 gatunków roślin ze wszystkich stref klimatycznych świata. W tym ukwieconym krajobrazie wyjątkowo urokliwie prezentuje się staropolski dworek rodziny Kościuszków. Muzeum Wsi Lubelskiej (skansen) – przechowuje i prezentuje unikatowe zabytki budownictwa drewnianego subregionów etnicznych Lubelszczyzny. Można tu zobaczyć kryte strzechą chaty i zagrody, barokowy dwór szlachecki, karczmę, wiejski kościółek, krytą gontem cerkiew greko-katolicką, oryginalny wiatrak „holender” i warsztaty wiejskie: olejarnię, kuźnię.
